ปญฺหา สํปุจฺฉนํ, อิฏฺฐา-สิํสนํ ยาจนํ ทุเว;

ปตฺถนา, ภตฺติยา วา+ถ, น วา พฺยาปารณา วิธิฯ

ปญฺเห-กิํ โส ภตฺตํ ปเจยฺย, อุทาหุ พฺยญฺชนํฯ ปตฺถนายํ-อโห วต โส ปเจยฺย เจฯ วิธิมฺหิ-ภวํ ปตฺตํ ปเจยฺยฯ (เอยฺยาทิปจฺจยนโย)ฯ

10. ตุ อนฺตุ หิ ถ มิ ม ตํ อนฺตํ สฺสุ วฺโห เอ อามเส

ปญฺหปตฺถนาวิธิสฺเว+เต โหนฺติ กฺริยตฺถโตฯ อาสิํสนตฺเถ-โส สุขี ภวตุ, เต สุขิตา ภวนฺตุฯ

48. หิสฺส+โต โลโป

อโต ปรสฺส หิสฺส วา โลโป โหติฯ ตฺวํ สุขี ภว ภวาหิ, หิมฺหิ ทีโฆฯ ‘‘เอยฺยาถา’’ทินา วฺโหก, ตุมฺเห สุขิตา ภวถวฺโห ภวถฯ อหํ สุขี ภวามิ, มยํ สุขิโน ภวามฯ ปรจฺฉกฺเก-ตถา ภวตํ, ภวนฺตํฯ ภวสฺสุ, ภววฺโหฯ ภเว ภวามเสฯ กมฺเม-ตยา อนุภูยตุ, อนุภูยนฺตุ อิจฺจาทิฯ ภาเว-ภูยตุ, ภูยตํฯ

อาณตฺติยํ-เทวทตฺโต ทานิ โอทนํ ปจตุ, ปจนฺตุ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-เตน โอทโน ปจฺจตุ อิจฺจาทิฯ ตถา โส คามํ คจฺฉตุ อิจฺจาทิฯ ‘‘อู ลสฺเส’’ติ ลสฺเส+กาเร คเมตุ, คเมนฺตุ อิจฺจาทิฯ ฆมฺมาเทเส ฆมฺมตุ, ฆมฺมนฺตุ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-คจฺฉียตุ อิจฺจาทิฯ ตถา คมียตุ อิจฺจาทิฯ

วิธิมฺหิ-ลสฺส โลเป ลุตฺเต วุทฺธิ, อิธ ปพฺพโต โหตุฯ

นิมนฺตเน-อธิวาเสถ ตุมฺเห ภนฺเต ภควา โภชนํ, วสติสฺส ‘‘จุราทิโต ณี’’ติ ณิมฺหิ ‘‘อสฺสา ณานุพนฺเธ’’ติ อา, ‘‘ยุวณฺณาน+เมโอ ปจฺจเย’’ติ เอ จ โหติฯ อิธ นิสฺสีทตุ ภวํ, สทสฺส ‘‘ชร+สทาน+มีม วา’’ติ อีม, มนุพนฺธตฺตา อนฺตสรโต อีมฯ

อชฺเฌสเน-เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ, เอตฺถ จุราทิตฺตา ปุริมสมํฯ

อนุมติยํ-ปุจฺฉ วาสว มํ ปญฺหํ, ปวิสตุ ภวํฯ เอตฺถ ปุจฺฉโต หิสฺส โลโปฯ เอวํ นิสีทฯ

ปตฺถนา=ยาจนา, ตตฺร-ทท=ทาเน, ททาหิ เม คามวรานิ ปญฺจ, ทาโต ลสฺส เอกาเร จ เอกํ เม นยนํ เทหิฯ

ปตฺตกาเล-สมฺปตฺโต เต กาโล กฏกรเณ, กฏํ กโรตุ ภวํฯ เอตฺถ ‘‘ตนาทิตฺโว’’ติ โอฯ

ตฺวาที เอยฺยาทโย วตฺต-มานา สมฺปติ,+นาคเต;

ภวิสฺสติ, ปโรกฺขาทิ-จตฺตาโร+ตีตกาลิกาฯ

5,173. คม ยมิ+สา+ส ทิสานํ วา จฺฉง

เอเตสํ วา จฺฉง โหตินฺต+มาน+ตฺยาทีสุฯ โส สคฺคํ คจฺฉติ คเมติ, คจฺฉนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-คจฺฉียติ คมียติ อิจฺจาทิฯ ยม=อุปรเม, ปโรกฺขาอนชฺชตนรูปานิ สพฺพตฺถ ปโยค+มนุคมฺม โยเชตพฺพานิฯ นิปุพฺโพ, นิยจฺฉติ นิยมติ, นิยจฺฉนฺติ นิยมนฺติฯ สํปุพฺโพ, ‘‘เย สํสฺสา’’ติ ญฺญตฺตํ, สญฺญมติ, สญฺญมนฺติฯ กมฺเม-นิยจฺฉียติ นิยมียติ นิยมฺมติ, สญฺญมียติ วาฯ ตถา นิยจฺฉิสฺสติ, สญฺญมิสฺสติฯ นิยจฺฉิ, สํยมิฯ นิยจฺฉิสฺส, สํยมิสฺสฯ นิยจฺเฉยฺย, สํยเมยฺยฯ นิยจฺฉตุ, สญฺญมตุฯ อิส+สิํส=อิจฺฉายํ, โส สคฺคํ อิจฺฉติ, อิจฺฉนฺติ อิจฺจาทิฯ ‘‘ลหุสฺสุปนฺตสฺสา’’ติ วุทฺธิมฺหิ เอสติ, เอสนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-อิจฺฉียติ, ‘‘วา กฺวจี’’ติ วุทฺธิมฺหิ เอสียติฯ ปุพฺพรูเป อิสฺสติ อิสฺสเต อิจฺจาทิฯ อิจฺฉิสฺสติ เอสิสฺสติ อิจฺจาทิฯ อิจฺฉิ เอสิฯ อิจฺฉิสฺส เอสิสฺสฯ อิจฺเฉยฺย เอเสยฺยฯ อิจฺฉตุ เอสตุ อิจฺจาทิฯ อาส=อุปเวสเน, โส อาสเน อจฺฉติ อิจฺจาทิฯ ‘‘พฺยญฺชเน ทีฆรสฺสา’’ติ รสฺโส, อุปปุพฺโพ, ตถา อุปาสติฯ อจฺฉิสฺสติ อุปาสิสฺสติฯ อจฺฉิ อุปาสิฯ อจฺฉิสฺส อุปาสิสฺสฯ อจฺเฉยฺย อุปาเสยฺยฯ อจฺฉตุ อุปาสตุ อิจฺจาทิฯ ทิส=เปกฺขเน, ทิจฺฉติ ทิจฺฉนฺติ อิจฺจาทิ สพฺพํ ปุริมสมํฯ ลภ=ลาเภ, อิโต ปรํ วิเสสฏฺฐานเมววกฺขาม, สพฺพวาโร วุตฺตานุสาเรน คเหตพฺโพฯ ลภติ, ลภนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-กฺยสฺส ปุพฺพรูปาทิมฺหิ กเต ลพฺภติ อิจฺจาทิฯ

73. ลภา อิํ+อีนํ ถํ ถา วา

ลภสฺมา อิํ อีนํ ถํ+ถา วา โหนฺติฯ โส อลภิตฺถ ลภิตฺถ อลภิ ลภิ อิํ ปจฺจเย อลตฺถํ อลภิํ อิจฺจาทิฯ

26. ลภ วส+จฺฉิท ภิท รุทานํ จฺฉง

ลภาทีนํ จฺฉง โหติ สฺเสน สหฯ ลจฺฉติ ลภิสฺสติ, ลจฺฉนฺติ ลภิสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ กฺริยาติปตฺติยํ สฺสาภาคสฺส จฺฉงาเทเส อลจฺฉา อลภิสฺส อิจฺจาทิฯ วส=นิวาเส, วจฺฉติ วสิสฺสติฯ กมฺเม-พหุลาธิการา ‘‘อสฺสู’’ติ อุกาโร , ปุพฺพรูเป วุสฺสติ วุสฺสิสฺสติ อิจฺจาทิฯ ตถา อวจฺฉา อวสิสฺสาฯ ฉิท=ทฺเวธากรเณ, เฉจฺฉติ ฉินฺทิสฺสติ, ‘‘มญฺจ รุธาทีนํ’’ติ มํ โล จฯ ลสฺส โลโป จฯ ภิท=วิทารเณ, เภจฺฉติ ภินฺทิสฺสติฯ อเภจฺฉา อภินฺทิสฺสาฯ รุท=โรทเน, รุจฺฉติ โรทิสฺสติฯ อรุจฺฉา อโรทิสฺสา อิจฺจาทิฯ

อญฺญปจฺจเยปิ ฉิทสฺส ‘‘จฺฉง’’ อิติ โยควิภาคา จฺฉง, ภูเต อูํ ปจฺจเย อจฺเฉจฺฉุํ อจฺฉินฺทิํสุฯ วุตฺตโต อญฺญธาตูนญฺจ, คม=คมเน, คจฺฉํ คจฺฉิสฺสํฯ อญฺญปจฺจเยปิ วจ=พฺยตฺตวจเน อิจฺจาทิ, กมฺเม-พหุลาธิการา ตฺยาทีสุ ปรภูเตสุปิ ยถาคมํ วจาทีนญฺจสฺส ‘‘วจาทีนํ วสฺสุฏ วา’’ติ กมฺเม อุฏ จ ‘‘อสฺสู’’ติ อสฺส อุ จ, เตน ธมฺโม อุจฺจติ วุจฺจติ, วุจฺจนฺติ อิจฺจาทิ, ยสฺส จ ปุพฺพรูปํฯ

27. ภุช มุจ วจ วิสานํ กฺขง

ภุชาทีนํ กฺขง โหติ สฺเสน สหฯ วกฺขติ วจิสฺสติ, วกฺขนฺติ วจิสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ

21. อีอาโท วจสฺโสม

อีอาทีสุ วจสฺส โอม โหติฯ มการานุพนฺธตฺตา ‘‘มานุพนฺโธ สราน+มนฺตา ปโร’’ติ ปริภาสโต สรา ปโรฯ อโวจิ, อโวจุํ, อโวโจ อิจฺจาทิฯ อนชฺชตเน-อวจ อวจา วจา อิจฺจาทิฯ กฺริยาติปตฺติยํ-อวกฺขา อวจิสฺสา, อวกฺขิํสุ อวจิสฺสิํสุ อิจฺจาทิฯ วเจยฺย อิจฺจาทิฯ กมฺเม-วุจฺเจยฺย อิจฺจาทิฯ ตถา วจตุ, วุจฺจตุ อิจฺจาทิฯ

ภุช=ปาลนชฺโฌหาเรสุ , ‘‘ภุชา’’ ทินา กฺขวาเทเส โภกฺขติ ภุญฺชิสฺสติฯ

กุส=อกฺโกเส, อาปุพฺโพ, ตสฺส รสฺโส จ, อกฺโกสติ อิจฺจาทิ เญยฺยํ, ลวิกรณโลปวุทฺธิโยฯ

34. กุส+รุเหหี+สฺส ฉิ

กุสา รุหา จ ปรสฺส อีสฺส ฉิ วา โหติฯ ปรรูปปฐมกฺขรานิ, อกฺโกจฺฉิ อกฺโกสิ อิจฺจาทิฯ อภิปุพฺโพ รุห=โรหเน, อภิรุจฺฉิ อภิรุหิ อิจฺจาทิฯ

วห=ปาปุณเน, วหติ, วหนฺติฯ กมฺเม-กฺเย ‘‘หสฺส วิปลฺลาโส’’ติ วิปริยาโส, เตน โส วุยฺหติ, ‘‘อสฺสู’’ติ อุตฺตํฯ วหิสฺสติ, วุยฺหิสฺสติฯ อวหิ, อวุยฺหิตฺถ, อวุหิฯ อวหิสฺสา, วุยฺหีสฺสา อิจฺจาทิฯ วเหยฺย, วุยฺเหยฺยฯ วหตุ, วุยฺหตุ อิจฺจาทิฯ

ชร=ชีรเณ,

5,174. ชร มราน+มียง

ชร มรานํ อียง วา โหติ มาน+นฺต+ตฺยาทีสุฯ ชียติฯ ‘‘ชร สทาน+มีม’’ติ อีมอาคโม โล จ, ชีรติฯ กมฺเม-ชีรียติ ชียียติฯ เอวํ ชียิสฺสติ ชีริสฺสติ, ชียียิสฺสติ ชีรียิสฺสติฯ อชียิ อชีริ, อชียียิ อชีรียิฯ อชียิสฺสา อชีริสฺสา, อชียียิสฺสา อชีรียิสฺสา อชียิสฺสา อชีรียิสฺสา อิจฺจาทิฯ มร=ปาณจาเค, อียง, มียติ มรติ, มียนฺติ มรนฺติ อิจฺจาทิฯ

ทิส=เปกฺขเน,

5,124. ทิสสฺส ปสฺส ทสฺส ทส ท ทกฺขาติ

เอเต อาเทสา ทิสสฺส วา โหนฺติฯ อเนกวณฺณตฺตา สพฺพาเทโสฯ ปสฺสติ ปสฺสนฺติ, ทกฺขติ ทกฺขนฺติฯ กมฺเม-กฺเย ปุพฺพรูโป, ทิสฺสติ ทิสฺสนฺติ, วิปสฺสียติ ทกฺขียติ อิจฺจาทิฯ

6,69. ทกฺข+ข+เหติ+โหหีติ โลโป

ทกฺขาทีหิ อาเทเสหิ ปรสฺส สฺสสฺส โลโป วา โหติฯ ทกฺขติ ทกฺขิสฺสติฯ อปสฺสิ ปสฺสิ, อปสฺสิํสุ ปสฺสิํสุ อปสฺโส ปสฺโส, อปสฺสิตฺถ ปสฺสิตฺถฯ อปสฺสิํ ปสฺสิํ, อปสฺสิมฺห ปสฺสิมฺหฯ ตถา อทสฺสี ทสฺสี, อทสฺสิํสุ ทสฺสิํสุ อิจฺจาทิฯ อนชฺชตเน ทสาเทโส, อทฺทสา อทฺทสฯ อทฺทา อทฺท อิจฺจาทิฯ อปสฺสิสฺส ทกฺขิสฺส อิจฺจาทิฯ ปสฺเสยฺย ทกฺเขยฺย, ปสฺสตุ ทกฺขตุ อิจฺจาทิฯ

สท=วิสรณคตฺยาวสาทนาทาเนสุ, นิปุพฺโพ, ‘‘ชรสทาน+มีม วา’’ติ อีมอาคโมฯ นิสีทติ, นิสีทนฺติ อิจฺจาทิฯ ภาเว-นิสชฺชติ, นิสชฺชเตฯ

ยช=เทวปูชาสํคติกรณทาเนสุ, ยชติ, ยชนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม –